Ίσως νιώθουμε και μοιάζει να έχουμε τον έλεγχο των σκέψεων και της συμπεριφοράς μας. Ο τομέας της κοινωνικής ψυχολογίας ωστόσο υποστηρίζει μια διαφορετική εκδοχή της πεποίθησης αυτής.
Η κοινωνική ψυχολογία ορίζεται ως το επιστημονικό πεδίο που ασχολείται με την επιστημονική μελέτη του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε, επηρεάζουμε και συσχετίζουμε ο ένας τον άλλον. Οι άνθρωποι είμαστε από τη φύση μας κοινωνικά όντα. Οι περισσότεροι από εμάς επικοινωνούμε με άλλους ανθρώπους κάθε μέρα, ξοδεύοντας μεγάλο όγκο των ωρών μας.
Πόση δύναμη έχει η επιρροή των άλλων πάνω μας; Η έρευνα δείχνει ότι δεν έχουμε τόσο μεγάλο έλεγχο στις σκέψεις και τη συμπεριφορά μας όσο νομίζουμε. Παίρνουμε ενδείξεις από το περιβάλλον μας, ειδικά από άλλους ανθρώπους, σχετικά με τον τρόπο δράσης.
Πώς μας επηρεάζουν οι ομάδες ανθρώπων
Η ομαδική πόλωση ενισχύει τις απόψεις κάθε ατόμου στην ομάδα. Τα άτομα που σχηματίζουν μια ομάδα ενισχύουν τις απόψεις του άλλου.
Σε μια μελέτη των Γάλλων ψυχολόγων, οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν για τη γνώμη τους για τον Γάλλο πρόεδρο. Οι ερευνητές τους ρώτησαν για τη στάση τους απέναντι στους Αμερικανούς και στη συνέχεια ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να συζητήσουν κάθε θέμα ως ομάδα.
Μετά από μια συζήτηση, οι ομάδες που είχαν μια προσωρινή συναίνεση μεταβλήθηκαν σε πιο ακραίες στις απόψεις τους. Για παράδειγμα, οι συμμετέχοντες είχαν ελαφρώς ευνοϊκές στάσεις απέναντι στον Γάλλο πρόεδρο, όμως η στάση τους μεγεθύνθηκε καθώς τα μέλη της ομάδας μιλούσαν μεταξύ τους.
Είχαν ελαφρώς αρνητικές στάσεις απέναντι στους Αμερικανούς, αλλά η στάση τους εντατικοποιήθηκε καθώς κάθε μέλος έμαθε ότι οι άλλοι μοιράστηκαν τις απόψεις τους για τους συμμάχους τους στο εξωτερικό. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα: «Η συναίνεση της ομάδας φαίνεται να προκαλεί μια αλλαγή στάσης στην οποία τα άτομα είναι πιθανό να υιοθετήσουν πιο ακραίες θέσεις». Όταν βλέπουμε τις αβέβαιες απόψεις μας να αντανακλώνται, οι πεποιθήσεις μας ενισχύονται.
Πολλοί από εμάς απολαμβάνουμε επίσης να συναναστρεφόμαστε με όσους έχουν παρόμοιες πεποιθήσεις. Σε ένα πείραμα, οι ερευνητές κάλεσαν τους ανθρώπους να συζητήσουν θέματα όπως ο γάμος του ιδίου φύλου και η κλιματική αλλαγή. Οι άνθρωποι στη μια ομάδα προέρχονταν από κατά κύριο λόγο φιλελεύθερο υπόβαθρο, ενώ στην άλλη ομάδα προέρχονταν από κυρίως συντηρητικό υπόβαθρο. Οι συζητήσεις για αμφιλεγόμενα θέματα οδήγησαν σε αυξημένη συμφωνία εντός των ομάδων σε αντίθεση με τις μεταξύ των δύο ομάδων συζητήσεις. Συμπερασματικά οι πεποιθήσεις που διατηρούμε ενισχύονται όταν είμαστε γύρω από άλλους που έχουν παρόμοιες απόψεις.
Εάν το κάνουν οι άλλοι, σημαίνει ότι είναι σωστό;
Υπάρχει μια πλειοψηφία ατόμων που χρησιμοποιούμε ως κοινωνική απόδειξη για να καθορίσουμε τι να κάνουμε, να σκεφτούμε, να πούμε και να αγοράσουμε. Για να μάθουμε τι είναι σωστό, εξετάζουμε τι κάνουν άλλοι άνθρωποι. Η κοινωνική απόδειξη είναι μια συντόμευση για να αποφασίσει κανείς πώς να ενεργήσει.
Σε μια μελέτη, ο Albert Bandura και οι συνεργάτες του πειραματίστηκαν με μια ομάδα μικρών παιδιών που φοβόταν τα σκυλιά. Τα παιδιά παρακολούθησαν ένα τετράχρονο αγόρι να απολαμβάνει το παιχνίδι με ένα σκυλί για 20 λεπτά την ημέρα για τέσσερις ημέρες. Μετά την περίοδο των τεσσάρων ημερών, το 67 τοις εκατό των παιδιών που παρακολούθησαν το αγόρι να παίζει με το σκύλο ήταν πρόθυμα να μπουν σε ένα δωμάτιο με ένα σκύλο. Όταν οι ερευνητές πραγματοποίησαν μια μελέτη παρακολούθησης ένα μήνα αργότερα, διαπίστωσαν ότι τα ίδια παιδιά ήταν πρόθυμα να παίξουν με ένα σκυλί. Η εικόνα του αγοριού να διασκεδάζει με έναν σκύλο μείωσε τον φόβο στα παιδιά.
Γιατί οι άλλοι μας επηρεάζουν τόσο πολύ;
Είναι δεδομένο ότι οι άλλοι επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά μας. Ένας λόγος για αυτό είναι ότι ζούμε σε έναν περίπλοκο κόσμο. Χρησιμοποιούμε τις αποφάσεις των άλλων ως ευρετική ή διανοητική συντόμευση, για να περιηγηθούμε στη ζωή μας.
Ο πολιτισμός προχωρά επεκτείνοντας τον αριθμό των λειτουργιών που μπορούμε να εκτελέσουμε χωρίς να τις σκεφτούμε. Οι διαφημιζόμενοι δεν χρειάζεται να μας πείσουν ότι ένα προϊόν είναι καλό, αρκεί και μόνο να πουν οι άλλοι ότι το πιστεύουν.
Άλλωστε οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα. Έχουμε επιβιώσει λόγω της ικανότητάς μας να ενωνόμαστε. Οι πρώτοι άνθρωποι που δημιούργησαν ομάδες επιβίωσαν. Αυτό επηρέασε και την ψυχολογία μας.
Νάνσυ Νενέργογλου
Ψυχολόγος, MSc Συμβουλευτική Ψυχολογία