Ένα παθητικά-επιθετικό άτομο μπορεί να φαίνεται ότι συμμορφώνεται ή ενεργεί κατάλληλα, αλλά στην πραγματικότητα συμπεριφέρεται αρνητικά αλλά παθητικά. Συχνά, η παθητική επιθετικότητα αποτελείται από θυμό ή μεταμφιεσμένη εχθρότητα, που εκφράζεται με κρυφό τρόπο από το άτομο ώστε να πυροδοτήσει μία κατάσταση και έπειτα να ξεφύγει από αυτή.
Οι υποτύποι της παθητικής επιθετικότητας περιλαμβάνουν συγκαλυμμένη λεκτική εχθρότητα, συγκαλυμμένη σχεσιακή εχθρότητα, μεταμφιεσμένη εχθρότητα εργασίας και εχθρότητα προς τους άλλους:
Η συγκαλυμμένη λεκτική εχθρότητα μπορεί να γίνει κατανοητή ως αρνητικό κουτσομπολιό, σαρκασμός, κρυμμένο εχθρικό αστείο – συχνά ακολουθούμενο από «πλάκα», επαναλαμβανόμενα πειράγματα και τη συνήθη κριτική ιδεών, λύσεων, συνθηκών και προσδοκιών.
Η συγκαλυμμένη σχεσιακή εχθρότητα είναι η σιωπηλή μεταχείριση, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η παραμέληση, το πισώπλατο μαχαίρωμα, το εσκεμμένο ‘πείραγμα’, η έμμεση βλάβη σε κάτι ή κάποιον σημαντικό.
Η συγκεκαλυμμένη εχθρότητα των εργασιών μπορεί να λάβει τη μορφή χρόνιας αναβλητικότητας ή καθυστέρησης, παρακράτησης πόρων ή πληροφοριών, επαγγελματικού αποκλεισμού, άρνησης προσωπικής ευθύνης, δικαιολογιών, έλλειψης συνέχειας, πείσματος και αναποτελεσματικότητας.
Η εχθρότητα προς τους άλλους μέσω της αυτοτιμωρίας μπορεί να παρουσιαστεί ως εσκεμμένη αποτυχία, υπερβολικά ή φανταστικά προβλήματα υγείας, θυματοποίηση, εξάρτηση, αυτοτραυματισμό και εσκεμμένη αδυναμία για να προκαλέσει συμπάθεια και εύνοια.
Γιατί οι άνθρωποι ενεργούν με παθητική-επιθετικότητα;
1. Μαθημένη ανικανότητα. Η παθητική επιθετικότητα μπορεί να εμφανιστεί όταν ένα άτομο δεν επιθυμεί ή δεν μπορεί να επικοινωνήσει άμεσα και δυναμικά, πιθανώς με ένα άτομο που θεωρείται ότι έχει μεγαλύτερη δύναμη. Αντίθετα, ο παθητικός-επιθετικός θα πει ένα πράγμα και θα κάνει άλλο για να αποφύγει την άμεση αντιπαράθεση.
2. Παιχνίδια δύναμης. Για να αντισταθμίσει την αδυναμία κάποιου να μιλήσει άμεσα και να λύσει τα προβλήματα με βεβαιότητα, μπορεί να καταφύγει σε κρυφά μέσα χειραγώγησης, κυριαρχίας και ελέγχου για να κερδίσει μόχλευση. Με έναν στρεβλό τρόπο, κάποιος αισθάνεται πιο δυνατός με το να ταράξει και να απογοητεύσει.
3. Συγκαλυμμένα αρνητικά συναισθήματα. Ο παθητικά-επιθετικός μπορεί να αισθάνεται θυμό, αγανάκτηση ή δυσαρέσκεια σε μια σχέση και να εκδηλώνει τα συναισθήματά του προσποιούμενος ότι είναι αθώος και να αρνηθεί τις πραγματικές του προθέσεις και πράξεις.
4. Χαμηλή αυτοεκτίμηση. Σε κάποιο επίπεδο, ένα χρόνιο παθητικό-επιθετικό άτομο μπορεί να σηματοδοτεί: «Δεν είμαι αρκετά καλός για να αναλάβω κάτι υπεύθυνα, γι’ αυτό μην με ρωτάτε. Διαφορετικά μπορεί να αποτύχω τις προσδοκίες σας».
Νάνσυ Νενέργογλου
Ψυχολόγος, MSc Συμβουλευτική Ψυχολογία