Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μια γενική αίσθηση του τι σημαίνει να είσαι ναρκισσιστής, αλλά δεν τους είναι αρκετά ξεκάθαρο για το πώς λειτουργεί ένα άτομο με αυτά τα χαρακτηριστικά. Τι παρακινεί τη συμπεριφορά ενός ναρκισσιστή; Τι του προκαλεί τη διογκωμένη αίσθηση του εαυτού του; Ποιούς τύπους σκέψεων χρησιμοποιεί και διαιωνίζουν τις αυτο-επιθετικές του τάσεις;
Τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά της Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας όπως αναφέρονται στο DSM 5 είναι: μεγαλοπρέπεια, αναζήτηση υπερβολικού θαυμασμού και έλλειψη ενσυναίσθησης. Μάλιστα υπάρχουν δύο βασικοί τύποι ναρκισσισμού. Οι μεγαλοπρεπείς ναρκισσιστές που εμφανίζουν μια διογκωμένη αίσθηση του εαυτού τους και συχνά συμπεριφέρονται αλαζονικά και κτητικά, και οι ευάλωτοι ναρκισσιστές οι οποίοι έχουν επίσης αυξημένη εστίαση στον εαυτό τους, αλλά χρειάζονται περισσότερη διαβεβαίωση και συχνά ζηλεύουν τους άλλους.
Και οι δύο τύποι ναρκισσιστών έχουν κάτι κοινό, και αυτό είναι η ισχυρή τους τάση να συγκρίνονται με άλλους. Ενώ ένας μεγαλοπρεπής ναρκισσιστής μπορεί να αισθάνεται την ανάγκη να υποβαθμίσει τους άλλους σε σχέση με τον εαυτό του ή να θεωρήσει τον εαυτό του πιο άξιο, ενώ ένας ευάλωτος ναρκισσιστής μπορεί να χρησιμοποιήσει συγκρίσεις για να αισθανθεί θύμα και εκδηλώνει ζήλεια ή απελπισία για ό, τι έχει κάποιος άλλος.
Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι η προσπάθεια να συγκρίνεται ένας ναρκισσιστής ευνοϊκά με τους άλλους, μπορεί να λειτουργήσει σαν μια συσκευή επίπλευσης για την αίσθηση του εαυτού του. Η αντιληπτή υπεροχή, η οποία επιδιώκεται μέσω συχνών κοινωνικών συγκρίσεων, παρόλο που μπορεί να βασίζεται σε πτωτικούς στόχους, χρησιμεύει ως ένα σημαντικό εργαλείο για τη διατήρηση των μεγαλοπρεπών αυτοαποθέσεων του. Αυτές οι κοινωνικές συγκρίσεις τις περισσότερες φορές αποτελούν χειροτεχνήματα της ‘κριτικής εσωτερικής φωνής’ ενός ατόμου.Στα ναρκισσιστικά άτομα, η υπεροχή των κριτικών εσωτερικών φωνών τους απευθύνεται στους άλλους υποβιβάζοντάς τους, με σκοπό να αισθανθούν καλύτερα με τον εαυτό τους.
Εάν ένας συνάδελφός τους για παράδειγμα λάβει προαγωγή, μπορεί ακόμα και να πιστέψουν πως είναι ψεύτικο κι ότι υποβόσκει κάτι άλλο κάτω από αυτό. Σκέφτεται λοιπόν πως θα μπορούσε να κάνει δύο φορές τη δουλειά που κάνει ο συνάδελφος, ή ότι δεν είναι δίκαιο, ή ότι το άξιζε περισσότερο ο ίδιος την προαγωγή από τον συνάδελφο. Εκτός από τις συγκριτικές φωνές, οι ναρκισσιστές μπορεί απλώς να έχουν σκέψεις σχετικά με την ανάγκη τους να είναι ειδικοί ή να θέλουν επιπλέον προσοχή ή επαίνους:
- «Χάνουν το χρόνο τους σε αυτούς τους άλλους ανθρώπους. Πρέπει να κάνω κάτι για να τους κάνουν να με κοιτάξουν».
- «Δεν μπορούν να δουν πόσο ανώτερος είμαι; Έχω τη μεγαλύτερη αξία από οποιονδήποτε άλλο εδώ».
- «Η γνώμη μου είναι η πιο σημαντική. Θα πρέπει να με ακούσουν».
- «Ξέρω το καθετί καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο εδώ».
- «Πρέπει να με προσέχουν. Πόσο τολμούν να μη μου δίνουν προσοχή! Πρέπει να είναι ανόητοι».
- «Αξίζω το καλύτερο».
Ενώ συζητείται συχνά εάν αυτοί οι τύποι διεργασιών σκέψης προκύπτουν από μια βαθύτερη αίσθηση ανασφάλειας ή αν προκύπτουν από μια εγγενώς διογκωμένη αίσθηση του εαυτού, είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε γιατί ένας ναρκισσιστής ακούει αυτές τις φωνές. Τι θα συμβεί εάν τους αγνοήσουν; Ποια συναισθήματα μπορεί να προκύψουν;
Μέσα από την αυτοπαρατήρηση της κριτικής τους εσωτερικής φωνής ίσως να κάνει ένα διάλειμμα από την ενασχόληση με τις σκέψεις του. Αντιδρώντας με μία ρεαλιστική προσέγγιση, ενδέχεται τότε να αρχίσει να εξερευνά από πού προέρχονται αυτές οι φωνές και να προβεί σε ενέργειες που έρχονται σε αντίθεση με τις συμβουλές και τις οδηγίες αυτής της εσωτερικής κριτικής ανάγκης. Η αυτό-συμπόνια επίσης είναι ιδιαιτέρως χρήσιμη για να αντιμετωπίσει τον ναρκισσισμό το άτομο.
Για τους ανθρώπους που αμφισβητούν τον ναρκισσισμό τους, χρειάζονται στην πραγματικότητα κατανόηση καθώς αρκετά από τα όσα αισθάνονται ίσως είναι οδυνηρά. Η ζωή νωρίς τους δίδαξε ότι δεν ήταν εντάξει να είναι μόνοι τους, οπότε πιθανότατα θα πρέπει να είναι γενναίοι, να προκαλέσουν και να διαφοροποιηθούν ώστε να έχουν την αίσθηση της ταυτότητάς τους. Η αυτο-συμπόνια μπορεί να είναι ένα ισχυρό εργαλείο που βοηθά να κατανοήσουμε το παρελθόν και να σιγήσουμε την εσωτερική φωνή που οδηγεί στον ναρκισσισμό.
Νάνσυ Νενέργογλου
Ψυχολόγος, MSc Συμβουλευτική Ψυχολογία